Bị truất quyền thừa kế rồi thì có được hưởng di sản hay không?

1. Thế nào là truất quyền thừa kế?

Theo quy định tại Bộ luật Dân sự, thừa kế là quá trình chuyển nhượng tài sản từ người đã qua đời sang người còn sống, và tài sản được thừa kế được gọi là di sản. Quá trình thừa kế được phân loại thành thừa kế theo pháp luật và thừa kế theo di chúc, theo những quy định cụ thể tại Bộ Luật Dân sự năm 2015.

Thừa kế theo di chúc là quá trình chuyển nhượng tài sản thừa kế của người đã qua đời cho người còn sống theo ý muốn của người đó khi còn sống. Quy định về thừa kế theo di chúc được thể hiện chi tiết trong Chương XXII của Bộ luật dân sự năm 2015.

Ngược lại, thừa kế theo pháp luật là việc chuyển nhượng tài sản thừa kế của người đã qua đời cho người còn sống theo quy định của pháp luật, trong trường hợp người đó không để lại di chúc hoặc di chúc không hợp lệ. Quy định về thừa kế theo pháp luật được thể hiện chi tiết trong Chương XXIII của Bộ luật dân sự năm 2015.

Khái niệm "truất quyền" thông thường được hiểu là việc không cho phép người đó được hưởng quyền mà họ đáng có. Trong ngữ cảnh thừa kế, truất quyền thừa kế có nghĩa là người đó không được hưởng quyền thừa kế theo quy định. Nếu không có sự truất quyền này, người đó sẽ tự động được hưởng quyền thừa kế theo quy định của pháp luật. Điều 648 của Bộ luật dân sự đề cập đến quyền của người lập di chúc, bao gồm quyền chỉ định người thừa kế và quyền truất quyền hưởng di sản của người đó. Những người bị truất quyền sẽ không được thừa kế, ngay cả khi họ đáp ứng đầy đủ các điều kiện để hưởng di sản theo quy định của pháp luật.

2. Khi nào bị truất quyền thừa kế di sản theo quy định?

Việc truất quyền thừa kế không phải là một thuật ngữ pháp lý, mà nó được mô tả tại Điều 626 của Bộ luật Dân sự năm 2015 như sau: Người lập di chúc có quyền chỉ định người thừa kế và có khả năng truất quyền hưởng di sản của họ...

Điều này có nghĩa là quyền truất quyền thừa kế là quyền của người để lại di chúc, cho phép họ quyết định không để lại phần di sản cho một người cụ thể và ghi rõ ý chí này trong di chúc hợp pháp. Người bị truất quyền thừa kế là người không được hưởng di sản theo di chúc.

Đồng thời, quyết định truất quyền thừa kế của ai đó còn liên quan đến việc chia di sản theo quy định của pháp luật. Cụ thể, Điều 651, khoản 3 của Bộ luật Dân sự quy định:

Người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước đó đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Từ đó, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước (vì họ bị truất quyền thừa kế, đã chết, từ chối hoặc không được quyền nhận di sản), thì người ở hàng thừa kế tiếp theo mới có quyền hưởng. Điều này áp dụng tương tự cho các hàng thừa kế tiếp theo.

Do đó, trường hợp duy nhất bị truất quyền thừa kế là khi có ý chí của người để lại di chúc, đây là một trong những quyền của người để lại di sản thừa kế.

Trong khi di sản được phân chia theo quy định của pháp luật, Điều 621 của Bộ luật Dân sự quy định một số trường hợp không được quyền hưởng di sản, bao gồm:

- Những người đã bị kết án về các hành vi như: cố ý gây thương tích, mất sức khỏe; ngược đãi, hành hạ người có di sản; hoặc xâm phạm nghiêm trọng danh dự và phẩm giá của họ;

- Vi phạm một cách nghiêm trọng nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng người có di sản;

- Bị kết án về việc cố ý tấn công tính mạng của người thừa kế khác nhằm chiếm đoạt một phần hoặc toàn bộ tài sản họ đang được quyền hưởng;

- Gây gỗ, ép buộc hoặc ngăn cản người có di sản trong việc soạn thảo, lừa dối về di chúc, chỉnh sửa, huỷ bỏ hoặc che dấu di chúc để chiếm đoạt phần hoặc toàn bộ tài sản mà không tuân theo ý muốn ban đầu của người có di sản.

Vì vậy, việc truất quyền thừa kế theo di chúc của người để lại di sản và việc không được hưởng di sản theo quy định pháp luật là hai định nghĩa khác biệt hoàn toàn.

3. Bị truất quyền thừa kế rồi thì có được hưởng di sản nữa hay không?

Hiện nay, có hai phương thức chính để thừa kế di sản: thừa kế theo di chúc và thừa kế theo quy định pháp luật. Trong trường hợp di chúc vi phạm luật, phần di sản đó sẽ được phân chia dựa trên quy định của pháp luật. Do đó, nhiều người thắc mắc liệu khi bị truất quyền thừa kế, họ có được hưởng di sản theo quy định pháp luật hay không?

Mặc dù họ không được thừa kế theo di chúc, nhưng để đảm bảo quyền lợi cho những đối tượng có thể bị tổn thương, Điều 644 của Bộ luật Dân sự chỉ rõ sáu nhóm đối tượng sau vẫn được hưởng phần di sản:

- Con chưa đủ tuổi thành niên;

- Cha mẹ;

- Vợ hoặc chồng;

- Con đã trưởng thành nhưng không có khả năng làm việc.

Những người thuộc các nhóm này sẽ nhận được ít nhất hai phần ba của phần di sản nếu di sản được chia theo quy định pháp luật. Tuy nhiên, điều này chỉ áp dụng khi họ không được chỉ định trong di chúc hoặc chỉ được hưởng một phần di sản ít hơn hai phần ba.

Lưu ý: Những đối tượng này không bao gồm những người từ chối di sản hoặc không có quyền hưởng di sản.

Quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc trong Bộ luật Dân sự được xây dựng với mục tiêu chính là bảo vệ quyền lợi của các chủ thể, bao gồm cha, mẹ của người lập di chúc, vợ hoặc chồng của người lập di chúc, và con của người lập di chúc, đặc biệt là con chưa thành niên hoặc con đã thành niên nhưng không có khả năng lao động. Theo quy định tại Điều 644 của Bộ luật Dân sự năm 2015, có thể hiểu rằng người thuộc diện thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc theo những nguyên tắc sau:

- Với cha, mẹ, không phân biệt cha, mẹ đẻ hay cha, mẹ nuôi;

- Với con, không phân biệt là con đẻ hay con nuôi, và con đã thành niên mất khả năng lao động mà không xác định thời điểm mất khả năng lao động;

- Đối với vợ/chồng, để được hưởng thừa kế, phải là vợ/chồng hợp pháp theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình.

Quy định này không phụ thuộc vào nội dung di chúc nhằm đảm bảo bảo vệ những người thân thích, gần gũi nhất của người chết khi họ không được chỉ định trong di chúc để hưởng di sản. Điều này giúp giảm bớt khó khăn trong cuộc sống của họ. Trong số những người thuộc diện này, người không có khả năng lao động, đặc biệt là con của người lập di chúc, đều được tính đến và hưởng lợi từ quy định này.

Trong quá trình phân chia di sản theo di chúc, nếu có người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc, Tòa án cần xem xét và đưa họ vào diện được hưởng thừa kế để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp tranh chấp về thừa kế mà Tòa án xử lý đều đảm bảo điều này.

Pháp luật không xác định thời điểm cụ thể để xác định người "không có khả năng lao động" để quyết định quyền lợi thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Do đó, việc áp dụng pháp luật cần đặt lợi ích của người đó lên hàng đầu để đạt được sự cân bằng trong quyền lợi giữa các người thừa kế.

Mặt khác, Điều 644 của Bộ luật Dân sự năm 2015 chỉ quy định rằng con chưa thành niên được thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Tuy nhiên, quy định về việc xác định độ tuổi của người chưa thành niên và khả năng lao động của người đã thành niên, cả hai đều không được nêu rõ trong Bộ luật Dân sự. Điều này có thể dẫn đến những trường hợp không "hợp lý" khi xác định vào thời điểm mở thừa kế.

Luật Hòa Nhựt xin tiếp nhận yêu cầu tư vấn của quý khách hàng thông qua số hotline: 1900.868644 hoặc email: [email protected]. Xin trân trọng cảm ơn!