1. Tranh chấp tài sản chung của dòng họ - một loại tranh chấp phổ biến
Quyền khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp khi bị xâm hại được quy định tại Điều 186 Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) 2015 như sau: Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án (gọi chung là người khởi kiện) tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Để việc thực hiện quyền này của các cá nhân, cơ quan, tổ chức, hoặc quy định về quyền khởi kiện để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người khác, lợi ích công cộng và lợi ích của Nhà nước diễn ra suôn sẻ, BLTTDS và các văn bản hướng dẫn thi hành đã đều đã quy định rõ ràng.
Tuy nhiên, trong thực tế, vẫn tồn tại một vấn đề pháp luật dân sự gọi là "quyền khởi kiện tranh chấp tài sản chung của dòng họ", một dạng tranh chấp phổ biến trong đời sống hiện nay nhưng trước đó lại chưa được hướng dẫn cụ thể, dẫn đến những khó khăn trong quá trình giải quyết và xét xử. Thực tế cho thấy, loại tranh chấp này vẫn còn tồn tại và gặp nhiều khó khăn tại các cấp cơ quan Tòa án.
Vì lẽ đó, Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao đã ban hành Nghị quyết 01/2020/NQ-HĐTP, hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật trong giải quyết tranh chấp về tài sản chung của dòng họ.
2. Chủ thể có quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ
Dựa vào Điều 3 của Nghị quyết 01/2020/NQ-HĐTP, quy định về quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của dòng họ, có các điểm sau:
- Thành viên trong dòng họ được đặc quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ, với mục tiêu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.
- Dòng họ không được phép làm nguyên đơn trong quá trình khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ. Các tập thể, như chi họ, nhánh họ, hội đồng gia tộc, không có quyền khởi kiện vụ án này để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của dòng họ.
Do đó, mọi thành viên trong dòng họ đều được ủy quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của dòng họ. Tuy nhiên, cần chú ý rằng tập thể như chi họ, nhánh họ, hội đồng gia tộc không được phép thực hiện quyền khởi kiện vụ án này.
3. Nội dung đơn khởi kiện tranh chấp tài sản chung của dòng họ
Theo khoản 4 của Điều 189 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, đơn khởi kiện tranh chấp tài sản chung của dòng họ phải bao gồm các thông tin chính sau đây:
- Ngày, tháng, năm làm đơn khởi kiện.
- Tên Tòa án nhận đơn khởi kiện.
- Thông tin về người khởi kiện, bao gồm tên, nơi cư trú, và nơi làm việc nếu là cá nhân, hoặc trụ sở nếu là cơ quan tổ chức; số điện thoại, fax, và địa chỉ thư điện tử (nếu có). Trong trường hợp các bên đã thỏa thuận địa chỉ để Tòa án liên hệ, địa chỉ đó cần được ghi rõ.
- Thông tin về người có quyền và lợi ích được bảo vệ, bao gồm tên, nơi cư trú, và nơi làm việc nếu là cá nhân, hoặc trụ sở nếu là cơ quan tổ chức; số điện thoại, fax, và địa chỉ thư điện tử (nếu có).
- Thông tin về người bị kiện, bao gồm tên, nơi cư trú, và nơi làm việc nếu là cá nhân, hoặc trụ sở nếu là cơ quan tổ chức; số điện thoại, fax, và địa chỉ thư điện tử (nếu có). Trong trường hợp không rõ nơi cư trú, làm việc hoặc trụ sở của người bị kiện, địa chỉ nơi cư trú, làm việc hoặc nơi có trụ sở cuối cùng cần được ghi rõ.
- Thông tin về người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, bao gồm tên, nơi cư trú, và nơi làm việc nếu là cá nhân, hoặc trụ sở nếu là cơ quan tổ chức; số điện thoại, fax, và địa chỉ thư điện tử (nếu có). Trong trường hợp không rõ nơi cư trú, làm việc hoặc trụ sở của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, địa chỉ nơi cư trú, làm việc hoặc nơi có trụ sở cuối cùng cần được ghi rõ.
- Quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện bị xâm phạm, cùng với những vấn đề cụ thể yêu cầu Tòa án giải quyết đối với người bị kiện và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
- Thông tin về người làm chứng (nếu có).
- Danh mục tài liệu, chứng cứ kèm theo đơn khởi kiện.
Bên cạnh đó, theo khoản 5 của Điều 189 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, quy định rằng kèm theo đơn khởi kiện phải có tài liệu, chứng cứ chứng minh quyền, lợi ích hợp pháp của người khởi kiện bị xâm phạm.
Trong trường hợp vì lý do khách quan mà người khởi kiện không thể nộp đầy đủ tài liệu, chứng cứ kèm theo đơn khởi kiện, họ phải nộp tài liệu, chứng cứ hiện có để chứng minh quyền, lợi ích hợp pháp của người khởi kiện bị xâm phạm. Người khởi kiện có quyền bổ sung hoặc giao nộp bổ sung tài liệu, chứng cứ khác theo yêu cầu của Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án.
4. Hướng dẫn giải quyết tranh chấp về tài sản chung của dòng họ
Hội đồng thẩm phán TAND Tối cao vừa ban hành Nghị quyết số 01/2020 hướng dẫn một số quy định của pháp luật trong giải quyết tranh chấp về tài sản chung của dòng họ.
Theo hướng dẫn này, thành viên dòng họ được xác định là cá nhân thuộc dòng họ theo tập quán phổ biến và được thừa nhận nơi dòng họ tồn tại. Các bên tranh chấp có trách nhiệm cung cấp thông tin về họ, tên và địa chỉ của thành viên dòng họ.
Thành viên dòng họ có quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của dòng họ, theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự. Đồng thời, hướng dẫn xác định rằng dòng họ không thể làm nguyên đơn, và các tập thể như chi họ, nhánh họ, hội đồng gia tộc không được quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của dòng họ.
Trong vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ, người khởi kiện là nguyên đơn, đề xuất Tòa án giải quyết tranh chấp. Người bị kiện, trong trường hợp này là thành viên dòng họ hoặc người không phải là thành viên dòng họ nhưng liên quan đến tài sản chung của dòng họ, là bị đơn.
Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ được định nghĩa là những người có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ, mặc dù họ không phải là người khởi kiện hoặc bị kiện. Nhóm này bao gồm thành viên khác của dòng họ và những người không phải là thành viên dòng họ.
Thành viên khác của dòng họ được xác định như là những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nếu được đương sự đề nghị và Tòa án chấp nhận trước khi đưa vụ án ra xét xử.
Theo hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán TAND Tối cao, tòa án có thể nhập hai hoặc nhiều vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ khi đáp ứng đủ các điều kiện sau: việc nhập nhằm giải quyết trong cùng một vụ án phải đảm bảo tuân thủ đúng pháp luật; các yêu cầu khởi kiện phải có liên quan đến tài sản chung của dòng họ; quá trình nhập và giải quyết trong cùng một vụ án không được ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
Bên cạnh đó, đối với những vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ mà Tòa án đã thụ lý trước ngày Nghị quyết này có hiệu lực, và đang trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm, thì áp dụng hướng dẫn của Nghị quyết này để tiến hành giải quyết.
Về những bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực trước ngày Nghị quyết này có hiệu lực thi hành, không áp dụng hướng dẫn của Nghị quyết này để kháng nghị và xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm, trừ khi có căn cứ khác cho việc kháng nghị.
Nghị quyết số 01/2020/NQ-HĐTP có hiệu lực thi hành từ ngày 10/4/2020. Trong quá trình thực hiện, nếu phát sinh vướng mắc cần giải thích hoặc hướng dẫn bổ sung, các Tòa án, cá nhân, cơ quan, tổ chức có thể phản ánh cho TAND Tối cao thông qua Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học để nhận được sự giải thích hoặc hướng dẫn bổ sung kịp thời.
