1. Quy định về kiểm sát việc giải quyết tin báo, tố giác tội phạm
Thực tế đã chứng minh rằng quá trình tiếp nhận, phân loại, và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm đóng vai trò quan trọng trong việc xác định chất lượng của quá trình điều tra, kiểm sát, truy tố, và xét xử vụ án hình sự. Đây là các bước quan trọng để xác định xem có chứng cứ nào về hành vi phạm tội, đồng thời đánh giá chủ thể thực hiện tội, tính chất, mức độ và hậu quả của hành vi phạm tội. Quá trình tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm không chỉ cung cấp cơ sở cho quyết định khởi tố đúng người, đúng tội mà còn đảm bảo rằng có đủ cơ sở để xử lý tội phạm. Mục tiêu là tránh trường hợp bỏ lọt tội phạm và đảm bảo rằng mọi hành vi phạm tội đều phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật, tránh làm oan người vô tội.
Tuy nhiên, theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, được sửa đổi và bổ sung vào năm 2021, Viện kiểm sát chỉ tiến hành kiểm sát các hoạt động tiếp nhận, giải quyết tố giác, và tin báo về tội phạm, cùng việc kiến nghị khởi tố đối với Cơ quan điều tra (CQĐT) Công an cùng cấp. Tuy nhiên, hiện chưa có quy định rõ ràng về việc kiểm sát hoạt động "kiểm tra, xác minh sơ bộ" tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã. Điều này có thể dẫn đến tình trạng Công an cấp xã không tiếp nhận hoặc tiếp nhận nhưng không tuân thủ đúng trình tự và thủ tục kiểm tra, xác minh sơ bộ; không hợp tác với CQĐT để điều tra sự việc ban đầu và chuyển tố giác, tin báo cho CQĐT có thẩm quyền giải quyết đúng thời hạn; thực hiện các biện pháp xác minh không đáp ứng yêu cầu về pháp lý và nghiệp vụ, có thể dẫn đến bỏ sót dấu vết tài liệu và chứng cứ quan trọng.
Nghị quyết số 96/2019/QH14 ngày 27/11/2019 của Quốc hội, tập trung vào công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, đã đặt ra một số yêu cầu quan trọng đối với Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tối cao. Theo nghị quyết này, VKSND tối cao được giao trách nhiệm chỉ đạo các Viện kiểm sát thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm cải thiện công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, và kiến nghị khởi tố. Một trong những mục tiêu quan trọng là đảm bảo 100% trường hợp thụ lý, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, và kiến nghị khởi tố đều phải được kiểm sát.
Ngày 29/11/2021, các cơ quan trung ương đã ký ban hành Thông tư liên tịch số 01/2021/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC (Thông tư liên tịch số 01/2021), với mục đích sửa đổi và bổ sung một số điều của Thông tư liên tịch số 01/2017/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC. Thông tư này quy định về việc phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền để thực hiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, và kiến nghị khởi tố (Thông tư liên tịch số 01/2017). Trong đó, điểm đ của khoản 5 Điều 8 được sửa đổi để điều chỉnh quy định về phối hợp giữa Cơ quan điều tra (CQĐT) và Viện kiểm sát trong quá trình kiểm tra, xác minh sơ bộ tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã.
Do đó, VKSND phải áp dụng những quy định và quy chế phối hợp với CQĐT để kiểm sát hoạt động "kiểm tra, xác minh sơ bộ" tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã. Điều này nhằm đảm bảo rằng mọi tố giác, tin báo về tội phạm sẽ được thụ lý và kiểm tra, xác minh sơ bộ ngay từ cơ sở, đồng thời đưa thông tin kịp thời đến CQĐT có thẩm quyền để xử lý.
2. Một số kinh nghiệm về kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Để đảm bảo hiệu quả và chủ động trong công tác kiểm sát, Viện kiểm sát cần thực hiện các biện pháp như sau:
Thứ nhất, kiểm sát định kì theo kế hoạch:
- Bảo đảm chủ động trong phối hợp: Việc nâng cao hiệu quả tiếp nhận, phân loại, và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm đòi hỏi sự chủ động trong việc trao đổi và phối hợp với Cơ quan điều tra (CQĐT) Công an cấp xã. Điều này đặc biệt quan trọng để xây dựng nguồn chứng cứ vững chắc, kịp thời, và đầy đủ, tạo nền tảng cho quyết định công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Cần linh hoạt vận dụng sự lãnh đạo của cấp ủy địa phương để thực hiện Nghị quyết số 96/2019.
- Kịp thời ban hành và bảo đảm chất lượng kế hoạch kiểm sát: Quyết định thành lập đoàn và kế hoạch kiểm sát cần được ban hành kịp thời và đảm bảo chất lượng. Đoàn kiểm sát cần tiến hành trực tiếp kiểm sát hoạt động tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm tại Đội điều tra tổng hợp CQĐT Công an cấp huyện, đồng thời kiểm tra và hướng dẫn Công an cấp xã.
Thứ hai, kiểm sát đột xuất:
- Kịp thời phối hợp kiểm tra đột xuất: Trong trường hợp phát hiện dấu hiệu của vi phạm, cả trong các tình huống không nghiêm trọng, Viện kiểm sát cần kịp thời tiến hành phối hợp kiểm tra đột xuất để ngăn chặn hành vi vi phạm. Ngay cả khi không có dấu hiệu rõ ràng, nhưng có căn cứ cho rằng có thể xảy ra vi phạm, Viện kiểm sát cũng nên tiến hành kiểm tra đột xuất để phát hiện và xử lý sớm vi phạm, tránh chờ đến cuộc kiểm sát trực tiếp theo kế hoạch đối với CQĐT.
- Phối hợp với quy định pháp luật: Dù có tính đột xuất, cuộc kiểm sát, kiểm tra vẫn cần tuân thủ các quy định của pháp luật và phải có định hướng cụ thể, dự kiến nhiệm vụ, tình huống phát sinh, và kế hoạch chung. Việc chuẩn bị các quyết định, biên bản làm việc, kết luận cũng cần được thực hiện chủ động và chi tiết.
- Nắm chắc quy định pháp luật và tình hình: Kiểm sát viên cần nắm vững các quy định của pháp luật và theo dõi tình hình một cách chặt chẽ, đặc biệt qua thông tin từ đơn thư phản ánh, tố cáo, khiếu nại, và thông tin từ cộng đồng. Điều này giúp kịp thời phát hiện vi phạm và triển khai kiểm sát, kiểm tra khi cần thiết để tránh việc Công an cấp cơ sở che giấu vi phạm, gây khó khăn cho việc chứng minh tội phạm trong các giai đoạn tố tụng sau mà không thể khắc phục được. Kết luận cuộc kiểm sát và phối hợp kiểm tra phải rõ ràng về mức độ vi phạm, nguyên nhân, và người chịu trách nhiệm.
3. Một số đề xuất, kiến nghị nâng cao chất lượng kiểm sát việc giải quyết tin báo, tố giác tội phạm
Để cải thiện và đảm bảo chất lượng công tác kiểm sát liên quan đến tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã, hệ thống kiểm sát cần thực hiện một số biện pháp quan trọng:
Thứ nhất, cần bổ sung biên chế:
Mỗi Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện nên bổ sung ít nhất 01 biên chế để thực hiện kiểm tra việc thụ lý, giải quyết tố giác, tin báo của Công an cấp xã. Đồng thời, cần ban hành chỉ thị và quy định chi tiết về quá trình kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác liên quan đến tội phạm của Công an cấp xã.
Thứ hai, lãnh đạo cấp tỉnh phối hợp và ban hành hướng dẫn:
Lãnh đạo Viện kiểm sát cấp tỉnh cần phối hợp chặt chẽ với Cơ quan điều tra Công an cấp tỉnh và kịp thời ban hành hướng dẫn cho Viện kiểm sát cấp huyện về cách phối hợp và thực hiện kiểm sát, kiểm tra việc tiếp nhận, kiểm tra, xác minh sơ bộ tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã. Hướng dẫn này cần tuân thủ quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và Thông tư liên tịch số 01/2021. Đồng thời, cần tổng kết thực tiễn và xây dựng chuyên đề nghiệp vụ, kinh nghiệm kiểm sát việc tiếp nhận, kiểm tra, xác minh sơ bộ tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã.
Thứ ba, phân công lãnh đạo và tăng cường công tác kiểm sát:
Cần phân công lãnh đạo và Kiểm sát viên VKSND cấp huyện có năng lực, trách nhiệm, và kinh nghiệm để chịu trách nhiệm chặt chẽ về công tác tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo do Công an cấp xã thực hiện. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm sát trực tiếp tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố tại CQĐT theo thẩm quyền, phối hợp kiểm tra công tác này của Công an cấp xã để kịp thời phát hiện những thiếu sót, vi phạm. Mục tiêu là đảm bảo không xảy ra oan, sai hoặc bỏ lọt tội phạm, và tránh tình trạng xung đột trong cộng đồng dân cư, ảnh hưởng đến an ninh trật tự và an toàn xã hội tại địa phương.
Thứ tư, tăng cường hướng dẫn và tập huấn cho lực lượng Công an cấp xã:
Cơ quan điều tra các cấp cần tăng cường hướng dẫn và tập huấn, nâng cao năng lực và kỹ năng nghiệp vụ cho đội ngũ Công an cấp xã. Điều này bao gồm việc nắm vững các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Luật tổ chức Cơ quan điều tra hình sự năm 2015, Pháp lệnh Công an xã năm 2008, và các Thông tư liên tịch số 01/2021, 01/2017, số 46/2021, số 28/2020, và số 129/2021 của Bộ Công an. Hướng dẫn cũng cần bao gồm quy trình tiếp nhận, phân loại, xử lý, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm.
Luật Hòa Nhựt xin tiếp nhận yêu cầu tư vấn của quý khách hàng thông qua số hotline: 1900.868644 hoặc email: luathoanhut.vn@gmail.com. Xin trân trọng cảm ơn!