1. Tìm hiểu về VPS chúng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh, theo định nghĩa tại khoản 9 Điều 4 của Luật Chứng khoán 2019, là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng. Các loại hợp đồng phái sinh bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai và hợp đồng kỳ hạn. Trong các hợp đồng này, các bên tham gia cam kết đối với việc thanh toán tiền và chuyển giao một số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định. Thời điểm thanh toán và giao dịch này có thể nằm trong khoảng thời gian hoặc vào một ngày cụ thể trong tương lai.
Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác, tuỳ theo quy định của Chính phủ. Chúng được sử dụng làm cơ sở để xác định giá trị của hợp đồng chứng khoán phái sinh, như quy định tại khoản 10 Điều 4 của Luật Chứng khoán.
Để hiểu một cách đơn giản, chứng khoán phái sinh là một loại hợp đồng tài chính mà nói rõ quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia. Trong đó, giá giao dịch được xác định tại thời điểm hiện tại, nhưng thực hiện giao dịch và thanh toán sẽ diễn ra vào một ngày cụ thể trong tương lai.
Có một số đặc điểm quan trọng của chứng khoán phái sinh:
- Mỗi hợp đồng chứng khoán phái sinh được thiết lập trên ít nhất một tài sản cơ sở và có giá trị liên quan trực tiếp đến giá trị của tài sản đó.
- Chứng khoán phái sinh không chứng minh quyền sở hữu đối với tài sản cơ sở, mà chỉ đề cập đến cam kết về quyền và nghĩa vụ trong tương lai giữa hai bên tham gia vào hợp đồng.
- Chứng khoán phái sinh thường liên quan đến đòn bẩy tài chính, cho phép nhà đầu tư tham gia vào biến động giá trị của tài sản cơ sở, thay vì đầu tư trực tiếp vào tài sản thực tế.
Ví dụ về chứng khoán phái sinh chiều tăng giá:
Trong trường hợp này, A thỏa thuận mua cà phê của B với điều kiện sau: Mua 10 tấn cà phê với giá 45.000 VNĐ/kg. Tổng số tiền phải trả là 450 triệu đồng. Kỳ hạn hợp đồng là 02 tháng. A đặt cọc trước 30 triệu đồng. Sau 02 tháng, khi đến ngày giao dịch, A phải trả nốt 420 triệu đồng tiền mua 10 tấn cà phê. Tuy nhiên, đến ngày thỏa thuận, giá cà phê tăng lên 50.000 VNĐ/kg (giá 10 tấn cà phê là 500 triệu VNĐ). Tuy nhiên, A chỉ phải trả cho B với mức giá là 45.000 VNĐ/kg như đã ký kết, tức tổng 10 tấn là 450 triệu đồng. Như vậy, A đã kiếm được 50 triệu đồng từ việc mua hợp đồng tương lai với tài sản là gạo.
Điều này xảy ra vì A đã đặt cọc trước một số tiền tương đối nhỏ để tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh. Khi giá gạo tăng lên, A có quyền mua gạo với giá thấp hơn so với giá thị trường và có thể bán lại với giá cao hơn để thu lợi nhuận.
Ví dụ về chứng khoán phái sinh chiều giảm giá:
Giá tiêu hiện tại là 30.000 VNĐ/kg, và A dự đoán rằng trong 02 tháng tới, giá gạo sẽ giảm xuống 25.000 VNĐ/kg. A quyết định đi vay 10 tấn hạt tiêu với giá 30.000 VNĐ/kg thông qua việc thỏa thuận hợp đồng tương lai, không cần thực tế mua5 tài sản hạt tiêu. Sau đó, A thỏa thuận bán cho B 10 tấn hạt tiêu với giá 30.000 VNĐ/kg và nhận được 300 triệu đồng từ việc bán gạo. Sau 02 tháng, giá hạt tiêu thực sự giảm xuống 25.000 VNĐ/kg, như dự đoán của A. A thu mua lại 10 tấn hạt tiêu để trả lại cho sàn giao dịch, với giá 25.000 VNĐ/kg. Như vậy, A đã có lãi 50 triệu đồng từ việc phân tích đúng xu hướng giảm giá của gạo. Điều này cho thấy chứng khoán phái sinh có thể giúp các nhà đầu tư tận dụng biến động giá thị trường để đạt lợi nhuận, không cần phải mua và sở hữu thực tế tài sản cơ sở.
Như vậy, chứng khoán phái sinh có vai trò quan trọng trong thị trường tài chính và đặc biệt hữu ích cho những nhà đầu tư muốn tham gia vào giao dịch và đầu tư mà không cần sở hữu trực tiếp tài sản cơ sở.
2. Phân loại chứng khoán phái sinh
Căn cứ vào Điều 4 của Luật Chứng khoán, chứng khoán phái sinh bao gồm các loại sau:
Hợp đồng quyền chọn:
Hợp đồng quyền chọn (Options Contract) là một loại chứng khoán phái sinh có khả năng xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán để thực hiện một trong các giao dịch dưới đây:
- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai: Trong trường hợp này, người mua của hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, mua hoặc bán tài sản cơ sở (ví dụ: cổ phiếu, hàng hóa, ngoại tệ) tại một mức giá đã xác định trước đó hoặc vào một ngày xác định trong tương lai. Người mua có lựa chọn thực hiện giao dịch hoặc không thực hiện nó, tùy thuộc vào lợi ích của họ tại thời điểm đó.
- Thanh toán chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai: Trong trường hợp này, thay vì mua hoặc bán tài sản cơ sở, hợp đồng quyền chọn cho phép người mua và người bán thực hiện thanh toán dựa trên sự chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị của tài sản cơ sở tại thời điểm đã xác định trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Hợp đồng quyền chọn mang tính linh hoạt cao cho người mua, vì họ có quyền, nhưng không nghĩa vụ, thực hiện giao dịch. Ngược lại, người bán hợp đồng quyền chọn có nghĩa vụ thực hiện giao dịch nếu người mua quyền chọn yêu cầu. Hợp đồng quyền chọn là một công cụ tài chính quan trọng trong việc bảo vệ rủi ro, tạo cơ hội đầu tư và tận dụng biến động giá trị tài sản cơ sở trong thị trường chứng khoán và tài chính.
Hợp đồng tương lai:
Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết, xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch dưới đây:
- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày cụ thể trong tương lai: Trong trường hợp này, các bên thỏa thuận mua hoặc bán một lượng cố định của tài sản cơ sở (ví dụ: hàng hóa, chứng khoán, ngoại tệ) vào một thời điểm cụ thể trong tương lai. Giá giao dịch đã được xác định trước và là một phần quan trọng của hợp đồng tương lai.
- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai: Trong trường hợp này, các bên thỏa thuận thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở vào thời điểm hợp đồng tương lai được ký kết và giá trị của tài sản cơ sở vào ngày đáo hạn của hợp đồng. Nếu giá trị tài sản cơ sở tăng, người mua sẽ nhận lợi nhuận; ngược lại, nếu giá trị giảm, người bán sẽ có lợi nhuận.
Hợp đồng tương lai cho phép các nhà đầu tư tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh và tận dụng biến động giá thị trường mà không cần sở hữu trực tiếp tài sản cơ sở. Điều này tạo ra cơ hội để bảo vệ rủi ro hoặc đầu tư với mức đòn bẩy tài chính, và đồng thời giúp thị trường tài chính trở nên linh hoạt và hiệu quả hơn.
Hợp đồng kỳ hạn:
Hợp đồng kỳ hạn là loại chứng khoán phái sinh giao dịch theo thỏa thuận, xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.
Tại Việt Nam, từ tháng 8/2017, chứng khoán phái sinh chính thức được cho phép hoạt động và đưa vào giao dịch với hình thức hợp đồng tương lai. Hiện tại, hai sản phẩm hợp đồng tương lai phổ biến nhất là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ. Chúng đã trở thành công cụ quan trọng trong thị trường tài chính, cho phép các nhà đầu tư tham gia vào giao dịch và đầu tư theo cách hiệu quả và linh hoạt hơn.
3. Ngày đáo hạn chứng khoán phái sinh
Ngày đáo hạn chứng khoán phái sinh, còn được gọi là Expiration date trong tiếng Anh, là ngày cuối cùng mà những hợp đồng phái sinh, bao gồm cả Hợp đồng Tương lai và Hợp đồng Quyền chọn, có hiệu lực. Trước hoặc trong ngày này, nhà đầu tư cần đưa ra quyết định quan trọng về tình hình của họ trong thị trường chứng khoán phái sinh.
Trước khi đáo hạn quyền chọn, người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có một số lựa chọn:
- Họ có thể chọn thực hiện quyền chọn, nghĩa là thực hiện giao dịch để mua hoặc bán tài sản cơ sở theo mức giá đã xác định trước hoặc vào ngày đáo hạn.
- Họ cũng có thể đóng vị thế, nghĩa là bán hợp đồng quyền chọn của họ trên thị trường để ghi nhận lãi lỗ hoặc ngăn chặn rủi ro.
- Hoặc họ có thể để hợp đồng quyền chọn vô giá trị và không thực hiện giao dịch, trong trường hợp này, hợp đồng sẽ hết hiệu lực sau ngày đáo hạn.
Trong trường hợp của hợp đồng tương lai, mỗi hợp đồng tương lai có một ngày đáo hạn cụ thể. Vào ngày đó, hợp đồng tương lai sẽ ngừng giao dịch và chuyển đổi thành thanh toán bằng tiền mặt.
Lúc này, khách hàng có thể tiếp tục mua thêm hoặc bán đi các hợp đồng tương lai cho đến ngày giao dịch cuối cùng, tương đương với ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó. Đến ngày đáo hạn, toàn bộ các vị thế mở cửa của hợp đồng tương lai đáo hạn sẽ được coi là đóng lại vào cuối ngày. Toàn bộ lãi/ lỗ sẽ được thanh toán vào tài khoản của nhà đầu tư vào ngày hôm sau.
Ngày đáo hạn hợp đồng tương lai được quy định là thứ Năm của tuần thứ 3 trong tháng đáo hạn của hợp đồng. Các tháng đáo hạn bao gồm tháng hiện tại, tháng kế tiếp và tháng cuối cùng của hai quý gần nhất. Điều này giúp thị trường chứng khoán phái sinh hoạt động một cách có hệ thống và được quản lý một cách rõ ràng.
Liên hệ qua 1900.868644 hoặc [email protected]
